Podstawowe parametry fotografii nie zmieniły się od czasów dobrych starych aparatów na kliszę. Są to: ogniskowa, czas otwarcia migawki, przysłona i głębia ostrości, czułość ISO oraz balans bieli. Osobno warto wspomnieć o formatach plików RAW i JPEG. Zacznijmy po kolei.

1. Ogniskowa

Technicznie rzecz biorąc, ogniskowa to odległość od optycznego środka obiektywu do płaszczyzny matrycy aparatu. Parametr ten wyrażany jest w milimetrach (np. 35 mm, 24 – 70 mm) i określa kąt widzenia obiektywu. Im mniejsza ogniskowa, tym większy kąt widzenia obiektywu, i odwrotnie. Od kąta widzenia zależy wielkość obiektów w kadrze.

Obiekty w kadrze różnie wyglądają przy różnych ogniskowych.

Ogniskowa jest ściśle związana z rozmiarem matrycy aparatu — jako punkt odniesienia przyjmuje się matrycę 35 mm stosowaną w aparatach pełnoklatkowych. Jeśli korzystasz z aparatu z matrycą APS-C, ogniskową należy pomnożyć przez współczynnik crop (zwykle 1,5x, a dla aparatów Canon — 1,6x). Dla bezlusterkowców z matrycą Micro 4/3 współczynnik crop wynosi 2x (np. obiektyw Panasonic 42.5mm f/1.7 ASPH OIS będzie miał ekwiwalent ogniskowej 85 mm).

Im szersza ogniskowa obiektywu, tym więcej można zmieścić w kadrze. A im dłuższa ogniskowa, tym większe będą obiekty na zdjęciu. Umownie ogniskowe można podzielić na następujące kategorie:

  • do ok. 18 mm — ultraszerokokątna optyka; umożliwia uchwycenie maksymalnej ilości otoczenia, ale obraz często cechuje się charakterystycznymi zniekształceniami geometrycznymi (środek sceny jest jakby „wypukły”, a krawędzie wydłużone);
  • od 18 do 35 mm — szerokokątna optyka; idealna do fotografowania krajobrazów, architektury, wnętrz;
  • od 35 mm do 70 mm — tzw. „normalna” optyka; kąt widzenia przypomina pole widzenia ludzkiego oka;
  • od 70 do 135 mm — obiektywy do portretów (oraz niektóre obiektywy makro); idealne do realistycznego odwzorowania objętości przy fotografowaniu ludzi;
  • powyżej 135 mm — teleobiektywy; świetne do fotografowania dzikiej przyrody, obiektów z dużej odległości, wydarzeń sportowych itp.

Tak wyglądają zdjęcia wykonane z jednego miejsca przy różnych wartościach ogniskowej.
Popularne teleobiektywy

2. Czas otwarcia migawki

Podstawą fotografii jest światło, które przechodzi przez obiektyw i jest rejestrowane na matrycy aparatu. Czas otwarcia migawki określa, jak długo światło oddziałuje na matrycę. Nazywa się też czasem ekspozycji, czyli okresem, w którym aparat robi zdjęcie.

Czas otwarcia migawki mierzony jest w sekundach i ułamkach sekund. Krótkie czasy, np. 1/500 s czy 1/4000 s, stosuje się do fotografowania obiektów w ruchu, a długie (1/2 s, 30 s) — do fotografowania nieruchomych obiektów lub w warunkach słabego oświetlenia. Należy pamiętać, że ułamkowe wartości czasu otwarcia migawki w menu aparatu i na dyskach sterujących są zwykle zapisywane bez licznika ułamka (1/100 s jest oznaczane po prostu jako 100), a jeśli czas otwarcia migawki jest liczony w pełnych sekundach, to oznacza się znakiem ” (2 s zapisuje się jako 2”).

Czas otwarcia migawki wpływa na ilość światła padającego na matrycę i na „zamrożenie” ruchu w kadrze. W słoneczny dzień matryca potrzebuje zaledwie ułamków sekundy, aby poprawnie naświetlić zdjęcie. W słabym oświetleniu czas otwarcia migawki należy wydłużyć, aby uniknąć niedoświetlenia. Przy fotografowaniu obiektów w ruchu — im szybszy ruch, tym krótszy czas otwarcia migawki jest wymagany, aby uniknąć rozmycia.

Prawe zdjęcie pokazuje efekt drżenia aparatu — rozmycie całego obrazu podczas fotografowania z ręki przy długim czasie otwarcia migawki.

Dlatego istnieje wzór na bezpieczny czas otwarcia migawki w zależności od ogniskowej obiektywu:

T = 1 / (f * K),

gdzie f — ogniskowa, a K — współczynnik crop matrycy.

Przykładowo dla obiektywu o ogniskowej 50 mm z pełnoklatkowym aparatem bezpieczny czas otwarcia migawki wynosi 1/50 s, a z APS-C — 1/75 s (1 / (50*1,5)).

Częściowo zabezpieczenie przed ruchem zapewniają systemy optycznej stabilizacji obrazu w obiektywach oraz stabilizacji matrycy w aparatach. Jeśli są dostępne, bezpieczny czas otwarcia migawki można wydłużyć o kilka stopni bez ryzyka rozmycia obrazu.

Popularne aparaty z optyczną stabilizacją

3. Przysłona, jasność obiektywu i głębia ostrości

Przysłona to regulowany otwór w obiektywie, który kontroluje ilość światła wpadającego na matrycę. Przysłona zazwyczaj składa się z kilku metalowych listków tworzących obracające się koło. Pojęcie to jest tożsame z jasnością obiektywu — stopień otwarcia przysłony wpływa na jej wartość, która zapisywana jest jako f/2.0, F2.0 lub F1:2. Im mniejsza wartość przysłony, tym bardziej jest otwarta (np. f/1.8 jest znacznie „jaśniejsza” niż f/5.6). Szczegółowo opisano to w artykule „Czym jest jasność obiektywu i na co ona wpływa”.

Jeśli przyjrzeć się obiektywowi, można dostrzec różne stopnie otwarcia przysłony.

Stopień otwarcia przysłony wpływa na dostępny zakres czasów otwarcia migawki oraz głębię ostrości fotografowanej sceny. Im bardziej otwarty otwór przysłony, tym krótsze mogą być czasy otwarcia migawki, co jest kluczowe podczas fotografowania dynamicznych scen lub w słabym oświetleniu. Jeśli chodzi o głębię ostrości, wzrost jasności zmniejsza jej zakres. Fotografowanie z małą głębią ostrości przy wartościach jasności takich jak f/1.4 czy f/1.8 wizualnie oddziela obiekt na pierwszym planie od tła, co jest niezastąpione w fotografii portretowej, produktowej i innych podobnych sytuacjach. Zwiększenie głębi ostrości można osiągnąć poprzez przymknięcie przysłony (do f/4, f/5.6 i wyżej).

Przy maksymalnie otwartej przysłonie uzyskujemy małą głębię ostrości (lewy przykład),
natomiast przy przymkniętej przysłonie ostrość obejmuje cały kadr (prawy przykład).

Wśród obiektywów o stałej ogniskowej za jasne uważa się modele z maksymalnym otworem przysłony f/2 lub mniejszym. Natomiast w kategorii obiektywów zmiennoogniskowych jasnymi są modele z jasnością f/2.8.

Popularne obiektywy stałoogniskowe

4. Czułość ISO

Jednostki ISO pierwotnie służyły do mierzenia czułości filmów fotograficznych na światło. Parametr ten został przeniesiony do aparatów cyfrowych. W uproszczeniu ISO to poziom czułości matrycy aparatu na światło. Dla każdej matrycy podaje się zakres roboczy ISO (np. od 100 do 25600 jednostek). W wielu modelach ISO można rozszerzyć w obie strony za pomocą oprogramowania, choć w praktyce na skutek tego często pojawiają się artefakty widoczne na zdjęciach.

Jak już wspomniano, ilość światła wpadającego na matrycę zależy od czasu otwarcia migawki i przysłony. W zależności od ich wartości światło jest wzmacniane, aby uzyskać prawidłowo naświetlone zdjęcie. Wartość ta w postaci liczbowej określa czułość ISO. Zasada jest prosta — im mniejsza wartość ISO, tym wyższa jakość zdjęcia. Zwiększenie czułości skutkuje pojawieniem się szumów — losowych pikseli o różnych jasnościach i kolorach.

Im wyższa wartość ISO, tym więcej szumów na zdjęciu
(wyraźnie widoczne przy dużym powiększeniu).

W słoneczne dni najlepiej ustawiać minimalne wartości ISO: od 50 do 100 jednostek. W pochmurny dzień można zwiększyć ISO do 200 – 400 jednostek, a wewnątrz pomieszczenia zazwyczaj wartość czułości wynosi od 800 do 3200 jednostek. W większości przypadków są to maksymalne wartości dla zdjęć pozbawionych szumów, choć w najlepszych pełnoklatkowych aparatach można ustawiać ISO jeszcze wyższe.

Fotografując ze statywu lub z lampą błyskową, warto trzymać się najniższych wartości ISO.

Ważne. Prawidłowe proporcje czasu otwarcia migawki, przysłony i ISO nazywane są ekspozycją. W skrócie jest to kombinacja powyższych parametrów, która pozwala uzyskać zdjęcie ani zbyt ciemne, ani prześwietlone — dokładnie takie, jakie jest potrzebne. W trybie ręcznym najpierw ustaw ISO, potem otwór przysłony, a na końcu dopasuj czas otwarcia migawki. Trochę praktyki — i efekt przyjdzie sam.
Popularne statywy podłogowe

5. Balans bieli

Balans bieli wpływa na wierność odwzorowania kolorów. Dlaczego ten parametr tak się nazywa? Chodzi o to, że prawdziwe kolory obiektów ujawniają się, gdy są oświetlone białym światłem. Jeśli źródło światła nie jest białe, kolory na zdjęciu zaczynają się zniekształcać. Ustawienie balansu bieli eliminuje obce odcienie i zapewnia realistyczne odwzorowanie kolorów.

W większości przypadków automatyka aparatu skutecznie dobiera właściwy balans bieli. Czasami jednak może zawieść lub popełnić błąd. Wtedy warto skorzystać z gotowych ustawień: słońce, pochmurna pogoda, światło dzienne lub żarowe itd. W zaawansowanych aparatach można nawet wskazać źródło światła lub ustawić balans bieli na podstawie białej kartki papieru, co jest praktyką stosowaną głównie przez profesjonalnych fotografów.

Zdjęcie po lewej wykonano z balansem bieli „Światło dzienne”, po prawej — z ustawieniem „Świetlówka”.

Warto zaznaczyć, że balans bieli można łatwo poprawić. Wystarczy fotografować w formacie RAW. W dowolnym programie do obróbki zdjęć balans można dostosować za pomocą kilku kliknięć. Aby jednak oszczędzić czas podczas postprodukcji, najlepiej ustawić odpowiedni balans bieli już w trakcie fotografowania.

6. RAW i JPEG

Skoro wspomnieliśmy o formacie RAW, warto również o nim krótko opowiedzieć. RAW to „surowy” format, który można porównać do cyfrowego negatywu. Zawiera on maksymalną ilość informacji z matrycy aparatu. Zdjęcia w RAW wymagają obowiązkowej obróbki w specjalistycznych programach (Photoshop, Lightroom itp.). Największą zaletą tego formatu jest to, że oferuje szerokie możliwości korekty, takie jak rozjaśnianie, przyciemnianie, poprawa kolorów, ostrość i szczegółowość.

W programie Camera Raw można elastycznie dostosowywać zdjęcia za pomocą różnych suwaków.
Maksymalne dane można wydobyć z plików RAW,
choć można próbować poprawiać również pliki JPEG.

Po obróbce pliki RAW są konwertowane do popularnych formatów zdjęć, z których najczęściej używanym jest JPEG. Jeśli nie planujesz pracochłonnej postprodukcji zdjęć, możesz fotografować bezpośrednio w formacie JPEG. To efekt wewnętrznego przetwarzania obrazów przez aparat. JPEG zajmuje znacznie mniej miejsca na karcie pamięci, a przy fotografowaniu seryjnym aparat może zapisać więcej zdjęć w tym formacie. Zdjęcia w formacie JPEG można od razu udostępniać w mediach społecznościowych, ale pod względem możliwości edycji znacznie ustępują „surowym” plikom RAW. Poprawianie zdjęć w JPEG przy błędnych ustawieniach aparatu jest praktycznie niemożliwe, podczas gdy w RAW większość problemów można rozwiązać bez utraty jakości.

Popularne aparaty z obsługą formatu RAW