Rodzaj opisuje ogólną specjalizację i cechy konstrukcyjne noża. Wśród najpopularniejszych nowoczesnych rodzajów są
EDC (codzienny),
szwajcarski,
myśliwski/turystyczny,
wędkarski,
nurkowy (podwodny), a także specyficzne odmiany, takie jak
maczeta/kukri,
motylkowy,
push-dagger oraz noże do rzucania, a także
karambity. Modele treningowe reprezentują odrębną odmianę, a
multitools i kubotany/yawary właściwie w ogóle nie należą do noży. Oto bardziej szczegółowy opis każdego wariantu.
- EDC. Angielski skrót EDC oznacza „na co dzień”; odnosi się on nie tylko do noży, lecz także innych drobnych przedmiotów, które stale nosi się przy sobie - od portfeli i zegarków po latarki i apteczki. W szczególności noże EDC to głównie małe lub średnie wyroby składane (długość głowni w większości przypadków nie przekracza 90 mm), z blokadą ostrza, klipsem do mocowania do kieszeni i bardzo niewielką liczbą dodatkowych funkcji (lub ich brak). Takie noże przeznaczone są głównie do codziennych sytuacji w warunkach miejskich, choć mogą przydać się zarówno na łonie przyrody, jak i w sytuacjach ekstremalnych.
- Szwajcarski. Noże, które pierwotnie po
...jawiły się jako uniwersalne narzędzie dla szwajcarskiego wojska (stąd nazwa) i stały się popularne na całym świecie ze względu na swoją praktyczność i funkcjonalność. Charakterystyczne cechy szwajcarskiego noża to po pierwsze składana konstrukcja, a po drugie obecność co najmniej jednego dodatkowego narzędzia, które składa się w rękojeść (oprócz głównego ostrza). Jednocześnie gama takich narzędzi jest bardzo zróżnicowana, mogą to być prawie dowolne dodatkowe urządzenia stosowane we współczesnych nożach (patrz „Funkcje i możliwości”), a ich liczba w najbardziej funkcjonalnych modelach może sięgać piętnastu lub nawet więcej. Noże szwajcarskie są w większości małe, lecz są wyjątki. Ogólnie rzecz biorąc, słabo nadają się do złożonej pracy na dużą skalę, lecz są niezbędne do nieskomplikowanych zadań, które występują w życiu codziennym: np. odciąć nić, otworzyć butelkę, odkręcić lub dokręcić kilka śrub itp.
-Noże zaprojektowane specjalnie do użytku w terenie - na polowania lub długie wyprawy. I faktycznie, w tym i innym przypadku, przychodzi radzić sobie z różnymi zadaniami - od gotowania i krojenia zrębków na ognisko, a skończywszy na krojeniu zdobyczy. W związku z tym, nie ma wyraźnego podziału między modelami myśliwskimi a wędrownymi, co umożliwiło połączenie ich w jedną kategorię. W przypadku takich noży szczególnie ważna jest wygoda użytkowania, niezawodność, zdolność do wytrzymywania długotrwałych wysokich obciążeń i utrzymania ostrzenia; dlatego są one wykonywane nieskładanymi, a na głownie najczęściej stosuje się raczej twardą stal (jednak w obu przypadkach są wyjątki). Wiele modeli przeznaczonych specjalnie do celów myśliwskich nie jest wyposażonych w rowek pod palec (patrz "Cechy dodatkowe"), co zwiększa liczbę dostępnych wariantów uchwytu. Również noże „czysto myśliwskie” mogą mieć dodatkową specjalizację, zwykle związaną z krojeniem zdobyczy – więcej informacji podano w punktach "Gut-Hook" i "Skinner" w rozdziale "Profil głowni". Gama dodatkowych narzędzi spotykanych w modelach myśliwskich i turystycznych nie jest szeroka – oprócz samego haka do rozbioru, w niektórych modelach znajduje się pilnik, młotek bezpieczeństwa i/lub przecinak do pasów.
- Do wędkowania. Noże przeznaczone głównie do zastosowań wędkarskich. Najczęściej są one niewygodne (choć zdarzają się wyjątki), a dodatkowa specjalizacja może się różnić, co odpowiednio wpływa na konstrukcję. Tak więc, uniwersalne noże wędkarskie mają nieco dłuższe i węższe głownie niż te w modelach turystycznych i EDC: takie ostrze jest wygodne zarówno do pracy ze sprzętem wędkarskim, jak i do oczyszczania lub patroszenia zdobyczy. Noże „filetowe”, używane głównie do cięcia zdobyczy, wyposażone są w jeszcze dłuższe i węższe głownie; a dla wygody usuwania łusek mogą być przewidziane ząbki na kolbie głównego ostrza lub nawet oddzielne ostrze przypominające pilnik. Zauważamy również, że wiele modeli wędkarskich jest wyposażonych w jasne wstawki w rękojeściach, co ułatwia znalezienie noża w trawie lub pod wodą; a same rękojeści są często wykonane z lekkich materiałów, które pozwalają nożowi, który wpadł do wody, pozostać na powierzchni.
- Narzędzie wielofunkcyjne. Wszechstronne narzędzie, wykonane najczęściej w postaci składanych szczypców o zaawansowanych możliwościach; w niektórych modelach głównym narzędziem mogą być nożyczki lub sekatory, lecz podstawowa zasada konstrukcji pozostaje niezmieniona. W rękojeściach takich narzędzi umieszczane są dodatkowe przyrządy składane - noże, śrubokręty itp.; tamże, w rękojeściach chowane są szczęki szczypiec podczas składania samego narzędzia. Ogólnie rzecz biorąc, jest to najbardziej uniwersalna odmiana narzędzi kieszonkowych, przewyższająca możliwościami nawet noże szwajcarskie; chociaż konkretna funkcjonalność narzędzia wielofunkcyjnego zależy oczywiście bezpośrednio od modelu.
- Do nurkowania. Noże dla płetwonurków i nurków. Większość z nich ma nieskładaną konstrukcję i grube, trwałe ostrze, które może służyć jako dźwignia lub klin. Ostrze często ma kombinowane lub czysto ząbkowane ostrzenie (patrz „Typ głównego ostrza”), wygodne do cięcia lin i sieci; wiele noży nurkowych jest obosiecznych. Rękojeści noży tego typu są duże, a jednocześnie dość lekkie, dzięki czemu po wypuszczeniu z dłoni nóż staje na dno pionowo, na czubek, a nawet wypływa na powierzchnię. To, w połączeniu z efektownymi wstawkami, ułatwia odnalezienie zgubionego narzędzia. Należy również pamiętać, że pochwy na noże nurkowe są zwykle wyposażone w uniwersalny system mocowania, który pozwala na przymocowanie ich do prawie każdej części ciała lub sprzętu pod dowolnym kątem.
- Maczeta. Tradycyjna maczeta to długi (średnio 40-50 cm) i szeroki nóż z głownią, lekko rozszerzającą się od rękojeści do czubka. Ponadto w naszym katalogu maczety obejmują również kukri, parangi oraz kilka innych specyficznych rodzajów maczet, pochodzących głównie z Azji Południowo-Wschodniej; zobacz "Profil głowni", aby uzyskać szczegółowe informacje. Tak czy inaczej, wszystkie te odmiany mają wspólne cechy, co umożliwiło połączenie ich w jeden rodzaj. Przede wszystkim, są to duże rozmiary i duża waga, dlatego maczety (każdego rodzaju) przeznaczone są głównie do siekania, a nie krojenia. Taki nóż może być przydatny podczas wycinania drogi w gęstych krzakach, zbierania drewna opałowego z gałęzi o małej grubości, a nawet podczas rozbioru zdobyczy na polowaniu. Oczywiście maczeta nie zastąpi pełnowartościowego topora; z drugiej strony szersze i dłuższe ostrze daje przewagę w niektórych zastosowaniach.
- Motylkowy. Inna nazwa tego rodzaju to balisong. Odmiana noży składanych o dość oryginalnym designie: rękojeść takiego noża składa się z dwóch połówek, które są przymocowane do ostrza za pomocą obrotowych zawiasów. W stanie złożonym ostrze jest całkowicie schowane wewnątrz rękojeści, a po rozłożeniu obie połówki obracają się o 180° uwalniając głownię i tworząc jednolitą rękojeść. Taka konstrukcja umożliwia otwieranie i składanie noża jedną ręką, prawie bez użycia siły fizycznej - będzie to jednak wymagało pewnej wprawy. Dodatkowo balisong pozwala na wykonanie dość efektownych trików.
- Do grzybów. Noże do zbierania grzybów. Niemal obowiązkowym elementem wyposażenia takiego noża jest głownia w kształcie sierpa, która jest bardzo wygodne do odcinania zdobyczy; taki „sierp” może być głównym ostrzem lub uzupełnieniem głowni o bardziej tradycyjnym kształcie. Istnieją inne warianty ostrzy, lecz występują one znacznie rzadziej; cóż, w każdym razie rozmiar ostrza jest zwykle mały - podczas zbierania grzybów nie jest wymagany żaden inny. Inną popularną cechą szczególną tego rodzaju noży jest szczoteczka do oczyszczania kapeluszów zebranych grzybów ze ściółki.
- Push-dagger. Noże o specyficznej konstrukcji: w kształcie litery T lub L, z rękojeścią prostopadłą do ostrza. Przy użyciu ta rękojeść jest zaciskana w pięść, a ostrze wystaje z pięści; pięta - tylna część ostrza - jest tak cienka, że bez problemu można ją ścisnąć między palcami. Długość ostrza w większości modeli tego typu jest krótka, a składanie nie jest przewidziane. Takie wyroby są przeznaczone głównie do stosowania jako środek samoobrony, choć możliwe jest również "pokojowe" użycie noża - na przykład do cięcia gęstego materiału lub do otwierania taśmy klejącej na opakowaniach. Ponadto niektórzy myśliwi używają tych noży podczas skórowania.
- Karambit. Tradycyjny karambit ma dość wąską i długą głownię z wydatnym czubkiem, w kształcie pazura - wygięty w dół - i zaostrzony od strony wklęsłej. Rękojeść często jest zakrzywiona, dzięki czemu cały kształt noża może przypominać sierp. Istnieją pewne odstępstwa od tych zasad, lecz nóż tego typu nadal ma charakterystyczny wygląd. Ponadto, kluczowym elementem karambitu jest pierścień umieszczony na końcu rękojeści pod palcem wskazującym (nóż został pierwotnie zaprojektowany do odwrotnego chwytu); niektóre modele mają również drugi pierścień pod małym palcem. Jeśli chodzi o przeznaczenie, początkowo noże tego typu były przeznaczone do dość specyficznych zadań, takich jak zbieranie kokosów, a w naszych szerokościach geograficznych słabo nadają się do użytku domowego. Jednak wciąż zdarzają się codzienne sytuacje, w których karambit może być niezastąpiony - w szczególności przecinanie lin, rozdzieranie tkanin i otwieranie różnych opakowań.
- Do rzucania. Noże specjalnie zaprojektowane do rzucania. Charakterystycznym wyróżnikiem takiego noża jest swoista równowaga, gdy ostrze jest zauważalnie cięższe od rękojeści. Sama rękojeść ma niezwykle uproszczoną konstrukcję, zaprojektowaną przede wszystkim w celu redukcji wagi i nie zakłada komfortu podczas długotrwałego trzymania w dłoniach. Na przykład najprostszym nożem do rzucania jest wydłużona metalowa płytka, której jeden koniec jest wykonany w kształcie ostrza, a drugi pełni funkcję rękojeści i zwykle ma otwory zmniejszające wagę. W bardziej zaawansowanych modelach rękojeść można uzupełnić o uzwojenie wykonane z paracordu lub innego podobnego materiału. Lecz w nożach do rzucania nie stosuje się nakładek wykonanych z drewna, plastiku itp. - takie materiały są podatne na pękanie od ciosów podczas nieudanych rzutów, a poza tym mają znaczną wagę. Głownia zawsze jest naostrzona, aby nóż mógł wbić się przy trafieniu, a ostrza jako takiego może nie być, ponieważ takie noże nie są przeznaczone do cięcia.
- Treningowy. Modele przeznaczone do treningu w walce wręcz i nożem. Większość podobnych wyrobów to makiety noży, wykonane z gęstej gumy, twardego plastiku i innych podobnych materiałów; taka konstrukcja minimalizuje prawdopodobieństwo kontuzji - zarówno podczas pracy w parze/grupie, jak i podczas samodzielnego treningu (jednak dla pełnej gwarancji nadal należy używać sprzętu ochronnego - przynajmniej maski szermierczej). Inną odmianą są motylkowe noże treningowe, przeznaczone do ćwiczenia rzutów - różnych sztuczek z takim nożem. Różnica w stosunku do zwykłego noża motylkowego polega na tym, że "głownia” modelu treningowego nie ma żadnych części kłujących ani tnących; a w niektórych modelach zamiast głowni znajduje się w ogóle jakieś „pokojowe” narzędzie, na przykład szczoteczka do włosów lub otwieracz.
- Kubotan/Yawara. Kubotany i yawary to nie noże - to narzędzia do walki wręcz (głównie do samoobrony), wykonane w formie krótkiego pręta. Formalnie to nie to samo: jawara to tradycyjna japońska broń, „Kubotan” to znak towarowy, pod którym produkowana jest nowoczesna modyfikacja jawary w postaci breloczka. Jednak w praktyce obie nazwy są często używane równolegle. Ogólnie rzecz biorąc, pomimo swojej prostoty, jawara jest dość skutecznym środkiem samoobrony: do jej użycia opracowano wiele technik dostępnych dla każdego wzrostu i budowy ciała, a konstrukcja pozwala skutecznie działać na punkty bólu, nie traumując człowieka. Co więcej, większość jawarów dostępnych na rynku nie posiada ostrzenia ani kolców i w większości krajów nie należy do broni białej. A kompaktowy rozmiar pozwala na ciągłe noszenie takich środków obrony przy sobie, a ponadto wiele jawarów jest wykonanych w postaci długopisów - to między innymi pozwala uniknąć niepotrzebnych pytań.Całkowita waga noża. Należy oceniać wskaźnik ten w zależności od rodzaju (patrz wyżej) i przeznaczenia: np. dla kompaktowego modelu turystycznego
zazwyczaj zaletą jest niewielka waga, wśród myśliwych i wędkarzy wszystko zależy od specjalizacji, a maczety z definicji, powinny być
ciężkie - w przeciwnym razie cięcie takim ostrzem będzie po prostu niewygodne.
